NSS CAMP

🔴 ચોથો દિવસ 

  ➡️તારીખ: 23 /4/ 2023 રવિવારના રોજ એનએસએસ શિબિરનું ચોથો દિવસ હતો તેમાં અમે સૌ પ્રથમ તો પ્રભાત ફેરી કરી હતી એ પછી સફાઈ કરી હતી. થોડીક વાર ફ્રી થઈને અમે ચા નાસ્તો કર્યો. અને પછી રવિવારના રોજ પુસ્તક દિવસ હતો એટલા માટે અમે પુસ્તક નું વાંચન કર્યું. આ વાંચન માટે મારે વેણીના ફુલ નામનું ઝવેરચંદ મેઘણીનુ પુસ્તક ભાગમાં આવ્યું હતી.જે વાંચીને મને ખુબ જ મજા આવી. આ પુસ્તકમાં કુલ 29 ગીત હતા. જેના પહેલા ગીતની પેહલી પંક્તિ કંઈક આવિ હતી "આપણા  દેશના  નીર ખૂટ્યા ને સળગે કાળ દુકાળ, ફુલ વિના મારી બેનડી તારા શોભતા નોતા વાળ".   એ પછી અમે સાંસ્કૃતિક પ્રોગ્રામની પ્રેક્ટિસ કરી હતી. અને પછી અમે જન સંપર્ક માટે ગામમાં ગયા હતા. રાત્રે જમીને મીટીંગ રાખી હતી. રવિવારનો દિવસ અમારા માટે ખૂબ જ સારો .

 🔴 પાંચમો દિવસ  

➡️     આજ રોજ તારીખ : 24/ 4 /2023 સોમવારના રોજ સૌ પ્રથમ અમે પ્રભાત ફેરી કરી. એ પછી સમૂહ સફાઈ કરી. ત્યારબાદ અમે  આખો દિવસ આજના સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમની તૈયારી કરી. જેમાં     સાંસ્કૃતિક  કાર્યક્રમમાં દહેજ પ્રથા, હાસ્ય નૃત્ય, ગરબો,હાસ્ય નાટક વગેરે  જેવા કાર્યક્રમો હતા. આ કાર્યક્રમમાં અમે ખૂબ જ આનંદ અને ઉત્સાહ થી  ભાગ લીધો હતો.ત્યારબાદ સાંજના સમયે અનિલભાઈનું ક્ષય રોગના વિશે વ્યાખ્યાન હતું. તેમણે અમને ક્ષય રોગ વિશે ઘણી બધી  માહિતી આપી અને ક્ષય રોગ કેવી રીતે થાય છે તેના લક્ષણો શું હોય છે અથવા તો તે બીમારીની ઠીક કરવાં કેટલો સમય લાગે છે એ બાબતોની પણ ઘણી બધી વાત કરી હતી. તેમણે પોતાનો અનુભવ સાથે જે વાત કરી હતી.

➡️     ત્યાર બાદ સાંજે અમે રંગલા રંગલીનુ નાટક કરીને ગામના લોકોને કાર્યક્રમ માટે આમંત્રણ આપ્યું અને વ્યસન મુક્તિની રેલી કાઢી જેમાં ખુબ જ મજા આવી.રાત્રે સંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ કાર્યો તેમાં મે કાર્યક્રમમાં ભાગ લીધો અને મને ખુબ જ આંનદ થયો. 

🔴 છઠ્ઠો દિવસ  

➡️ તારીખ 25/4/2023 આ અમારા કેમ્પનો છઠ્ઠો દિવસ હતો. દરરોજના કાર્ય પ્રમાણે અમે દિવસની શરૂઆત પ્રભાતફેરી અને શ્રમકાર્ય થી કરી. આ દિવસે અમે કેડિલા કંપની ની ટીસ્યુ ક્લચર પ્લાન વિશે માહિતી મેળવી.  બપોરના સમયે અમે કંપનીએ પહોંચ્યા ત્યા ડો. અખિલેસભાઇ દ્વારા છોડ કેવી રીતે બને છે અને કેડિલા કંપની ક્યાં ક્યાં કાર્યો કરે છે તેના વિશે માહિતી મેળવી. કેળાના છોડનુ જીવંત ઉદાહરણ જોયું. જેના વિશે જાણી ને ખુબ આનંદ થયો. સાંજના સમયે ગામના લોકો ની વાડીએ ગયા ને કુદરતી વાતાવરણમા આનંદ મણ્યો

વાદિનિ મુલાકાત પછી જમીને રાત્રી બેઠક રાખવામાં આવી  જેમાં મુખ્ય અતિથિ અનિલભાઈ હતા. તેમજ  બધા વિદ્યાર્થીઓએ પોતાના મંતવ્ય જાણવ્યો. જેમાં જણાવવાનું હતું કે આ કેમ્પ માંથી એ શુ સિખ્યા  અને અમારી યાદગાર પળ. જેમાં શીખ્યું કે લીડરશિપ વગર લોકો ને પોતાના કામ માટે કેમ મનાવવા અને મારી યાદગાર પળ હતી સંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ.

🔴 સાતમો દિવસ 

➡️ તારીખ 26/4/2023 જે અમારા કેમ્પ નો છેલ્લો દિવસ હતો.જેની સવાર પ્રભાતફેરી થી થઈ ત્યાર બાદ અમે શાળામા સફાઈ કામ કાર્યું. નાસ્તો કરી ને વૃક્ષારોપણ કાર્યું. ત્યાર બાદ બપોર નું ભોજન લઈ અમે વિદ્યાપીઠ આવવા રવાના થયા. મારા કરેલા તમામ કેમ્પ કરતા આ કેમ્પ કંઈક અલગ જ હતો. છતાં પણ કેમ્પ માં ખુબ જ આનંદ આવ્યો. 

NSS CAMP

નામ         :  અંકિતા વાડોલિયા

નંબર        :  12205201

અભ્યાસ   :  પત્રકારત્વ અને સમૂહ પ્રત્યાયન,  ગુજરાત વિદ્યાપીઠ અમદાવાદ

સત્ર          :  2  

વિષય       :  NSS શિબિર અંગે અહેવાલ

તારીખ      :   20/4/2023 થી 26/4/2023

સ્થળ        :  બડોદર 

🔴   પહેલો‌ દિવસ 

➡️   તારીખ: 20 /4 /2023 ગુરૂવારના રોજ અમે સૌ એનએસએસ શિબિર માં જવા માટે રવાના થયા. અમે એન એસ એસ શિબિરમાં બડોદરા પસંદ કર્યું. આ બડોદરા  અમે બપોરના 12:00 વાગતાં પહોંચી ગયા. સાંજના પાંચ વાગતા અમે સૌએ આખા ગામની મુલાકાત લીધી. ગામ વિષે ની મુલાકાત ની જાણકારી આપવામાં ગામના સુધાબેન અને તેમના સાથીદારોને ખૂબ જ મદદ કરી. અમે સૌ પ્રથમ તો ગામની મુલાકાત વખતે ગ્રામ પંચાયત જોઈ. એ પછી અમે ગ્રામમાં રહેલા મસ્જિદ અને તેની બાજુમાં હિન્દુઓનું મંદિર આ બંને બાજુ બાજુમાં જોયું. આના પરથી ખબર પડે છે કે ગામમાં હિન્દુ અને મુસ્લિમો વચ્ચે ખૂબ જ એકતા રહેલી છે. એ પછી અમે પીલુડી નું ઝાડ જોયું. અને અમે સૌ રસ્તા પર ચાલતા હતા ત્યારે ગાય ભેંસ બકરા આ બધું જ અમને જોવા મળ્યું. એ પછી અમે એકસોલર પ્લાન્ટ જોયો.

🔴 બીજો દિવસ

➡️       આજે રોજ શિબીર ના બીજા દિવસે અમે સવાર માં 5:45 ના સમયે પ્રભાત ફેરી કાઢી હતી. ત્યારબાદ 8:00 વાગે અમે બધાએ કેમ્પસ સફાઈ એ સાથે મળી ને કરી હતી. ત્યારબાદ સવારે 10:30 એ દિલીપ સિંહ સર નું વ્યાખ્યાન રાખવામાં આવ્યું હતું. જેમાં 21 April એ રાષ્ટ્રીય જન સંપર્ક દિવસ નિમિતે તેમના દ્રારા એ અમને માહિતી આપવામાં આવી હતી અને તેમના વિશે પણ થોડી થોડી એ માહીતી આપી હતી ત્યાબાદ આભાર વિધી કરી ને અમે બધાં સાથે એ જમવા માટે ગયા હતાં. પછી અમને 1થી 4 એ આરામ માટે એ સમય આપ્યો હતો. પછી સાંજે અમે ચા નાસ્તો કરી ને નિલેશભાઈ નું લેક્ચર એ રાખવામાં આવ્યું હતું.

➡️       પછી ત્યાંથી અમે સાંજે બધાં ભેગા મળી ને વાડીએ ગયાં હતાં અને ત્યાં અમે અલગ અલગ વૃક્ષ જેવાં કે આબો, રાયણ, કાત્રા નું ઝાડ , ચંદન નું વૃક્ષ પણ જોવા મળ્યું હતું. પછી અમે સાથે રાતનું ભોજન કર્યું અને ત્યારબાદ આજ રોજ અમને શું નવું જોવા મળ્યું તેની એ ચર્ચા કરી હતી.

        

 ત્યાર બાદ રાત્રી બેઠકમાં બધાની દિનચર્યા વિશે માહિતી મેળવી.

🔴 ત્રીજો દિવસ 

➡️      આજ રોજ દરરોજ ની જેમ સવારે પ્રભાત ફેરી કાઢવામાં આવી હતી. ત્યારબાદ 8 વાગતાં સમૂહ સફાઈ એ કરવામાં આવી હતી. ગામના ચોક માં જઈને અમારા દ્રારા સફાઈ એ સાથે મળી ને કરી હતી. ત્યાર પછી વ્યાખ્યાન નું એ આયોજન કરવામાં આવ્યુ હતું. જેના વક્તા મુકેશભાઈ અને રજનીકાંત ભાઈ હતાં. તેમણે T.B અને HIV એડીડ્સ વિશે માહિતી પુરી એ પાડી હતી. અને તે વિદ્યાપીઠ માં MSW ના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થી પણ હતાં. તેમના દ્રારા 100 પ્રકારના કેન્સર ના પ્રકાર પણ જણાવ્યાં હતાં અને બાળકોમાં બ્લડ કેન્સરમાં વધારો કેમ જોવા મળે છે તે પણ જણાવ્યું હતું. તે લિંક વર્કશ સ્કીમ પ્રોગ્રામ પણ કરે છે.0 -18 વર્ષની ઉંમર માં સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ પણ ચાલે છે તે જણાવ્યું હતું. તેમના દ્રારા ઘણી બધી માહિતી આપી હતી.

➡️     મુકેશભાઈ અને રજનીકન્તભાઇ, નિર્મલાબેન તારીખ 22 એપ્રિલના મુખ્ય મહેમાન હતા. અનિલભાઈ ના પુત્ર મિત સાથે વિશેષ મુલાકાત લીધી.

 ➡️      મુકેશભાઈ દ્વારા સુરેન્દ્રનગરના ગામડામાં શાળાની ભૂતકાળની સ્થિતિ અંગે વાત કરી. કરશનભાઇએ કરેલા કાર્યો કહ્યા.ઉત્કર્ષ ngo ની કામગીરી અંગે કહ્યું. કેન્સર રોગ વિશે માહિતી આપી. 18 વર્ષથી નાની વયના બાળકો માટે ગુજરાત સરકારની યોજના મુજબ ફ્રી સારવાર અંગે માહિતી મેળવી. 0 થી 18 વર્ષના બાળકો માટે ઉત્કર્ષ ngo દ્વારા કેન્સર પીડિત બાળકો અને તેમના વાલી માટે ફ્રી માં રહેવાની અને જમવાની સુવિધા આપવામાં આવે છે. 

 ➡️   ગુજરાતમાં જામનગર થી મહુવા વિસ્તારના બાળકોમા કેન્સર નું પ્રમાણ ખુબ જોવા મળે છે. જેમાં સૌથી વધુ બ્લડ કેન્સર જોવા મળે છે. આ આખો પ્રોગ્રામ સેવાકીય છે. લીંકવર્કર સ્કીમ તેમનું મુખ્ય કાર્ય છે. જેમાં HIV જેવા ગંભીર રોગનુ નિદાન કરવામાં આવે છે. HIV નો ઇતિહાસ અને વર્તમાન સ્થિતિ જણાવી.

 ➡️     રજનીકાંતભાઈએ તેમના કાર્ય અને જીવંત પ્રસંગો અંગે માહિતી આપી. HIV કેવી રીતે ફેલાય છે તેમજ તેના પાયાના કારણો અંગે માહિતી આપી.

➡️      ત્યાર બાદ અમે સંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ માટે તૈયારી કરી હતી. આજ સાંજે ગ્રામ સંપર્કમાં નીકળ્યા હતા જેમાં ગામ ગામની અત્યારે હાલની સ્થિતિ વ્યવસાય અને કોમી એકતા વિશે માહિતી મેળવી હતી. જેમાં મુખ્યત્વે ખેતી અને પશુપાલન ની વ્યવસાય કરવામાં આવે છે તેવું અમને મુલાકાત દ્વારા જાણવા મળ્યું. એમના લોકો સરકારી નોકરીમાં ખૂબ જ ઓછા લોકો રસ દાખવે છે. 

કબક્સ

નામ     : અંકિતા વાડોલિયા 

વિષય  : પત્રકારત્વ અને સમૂહ પ્રત્યાયન સત્ર 2

ટોપિક  : પ્રવર્તમાન જીવન શૈલી અને ગાંધી વિચાર  

નંબર   : 12205201 

જીવન શૈલી પર વિજ્ઞાન,ટેક્નોલોજી અને મૂડીવાદનો પ્રભાવ 

'મૂડીવાદ' શું છે અને તે લોકોને કેવી રીતે અસર કરે છે

મૂડીવાદ શું છે, તે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે અને તેના માટે કોણ છે અને તેની વિરુદ્ધ છે.

મૂડીવાદને એવી આર્થિક પ્રણાલી તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે જેમાં દેશના વેપાર, ઉદ્યોગ અને નફાને ખાનગી કંપનીઓ દ્વારા નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે, તેના બદલે તે લોકો કે જેમનો સમય અને શ્રમ તે કંપનીઓને શક્તિ આપે છે. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને વિશ્વભરના અન્ય ઘણા રાષ્ટ્રો મૂડીવાદી દેશો છે, પરંતુ મૂડીવાદ એ એકમાત્ર આર્થિક વ્યવસ્થા નથી.
યુવાન અમેરિકનો, ખાસ કરીને, આપણી અર્થવ્યવસ્થા કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તે વિશે લાંબા સમયથી ચાલતી ધારણાઓને પડકારી રહ્યાં છે . આબોહવાની કટોકટી આપણા સામૂહિક ભવિષ્ય માટે ગંભીર ખતરો ઉભી કરી રહી છે, લાખો લોકો ગરીબી રેખા નીચે જીવે છે , કોરોનાવાયરસ રોગચાળાના આર્થિક અને સામાજિક આંચકા અને બેરોજગારીનું મોજું હજુ પણ ફરી વળે છે અને સૌથી વધુ 1% ધનવાન લોકો વધુ સંપત્તિ એકઠા કરી રહ્યા છે , જનરલ ઝેડ અને મિલેનિયલ્સ કહે છે. તેઓ મૂડીવાદ પ્રત્યે વધુને વધુ ભ્રમિત થયા છે .પરંતુ મૂડીવાદમાં વાસ્તવમાં શું સામેલ છે અને તેની તરફેણમાં અને વિરુદ્ધ દલીલો છે તે શોધવું અગત્યનું છે, જેથી તમે જે વિશ્વમાં રહેવા માગો છો તેના વિશે તમે તમારા પોતાના નિર્ણયો લઈ શકો.

મૂડીવાદ ક્યાંથી આવ્યો?

મૂડીવાદની ઉત્પત્તિ જટીલ છે, અને 16મી સદી સુધી વિસ્તરેલી છે, જ્યારે બ્લેક ડેથ પછી બ્રિટિશ સત્તા પ્રણાલી મોટાભાગે પડી ભાંગી હતી, જે એક જીવલેણ પ્લેગ છે જેણે યુરોપની સમગ્ર વસ્તીના 60% જેટલા લોકો માર્યા ગયા હતા . વેપારીઓના એક નવા રચાયેલા વર્ગે વિદેશી દેશો સાથે વેપાર કરવાનું શરૂ કર્યું , અને નિકાસ માટેની આ નવી માંગ સ્થાનિક અર્થતંત્રોને નુકસાન પહોંચાડી અને માલના એકંદર ઉત્પાદન અને કિંમતો નક્કી કરવાનું શરૂ કર્યું. તેના કારણે સંસ્થાનવાદ , ગુલામી અને સામ્રાજ્યવાદનો ફેલાવો થયો.

સામંતવાદનું મૃત્યુ - એક વંશવેલો પ્રણાલી ઘણીવાર દમનકારી તરીકે જોવામાં આવે છે જેણે ગરીબ લોકોને તેમના માલિકોની જમીન સાથે બંધાયેલા રાખ્યા હતા, જે તેઓ રહેવાની જગ્યા અને લશ્કરી સુરક્ષાના બદલામાં ખેતી કરતા હતા - પણ ગ્રામીણ બ્રિટિશ ખેડૂતો પાસે કોઈ ઘર અને કોઈ કામ નહોતું, જે આખરે તેમને ગ્રામ્ય વિસ્તારોથી દૂર અને શહેરી કેન્દ્રોમાં લઈ ગયા. આ ભૂતપૂર્વ ખેત મજૂરોએ પછી ટકી રહેવા માટે નવા સ્પર્ધાત્મક કાર્ય વાતાવરણમાં તેમની મજૂરી વેચવી પડી હતી, જ્યારે રાજ્યએ નવા મૂડીવાદીઓ સાથે મળીને મહત્તમ વેતન સ્થાપિત કરવા અને "ભિખારીઓ પર કાબૂ મેળવવા" માટે કામ કર્યું હતું .

18મી સદી સુધીમાં, ઈંગ્લેન્ડ ઔદ્યોગિક રાષ્ટ્રમાં રૂપાંતરિત થઈ ગયું હતું , અને ઔદ્યોગિક ક્રાંતિના પ્રારંભે ટાપુ પર ઉત્પાદનનો વિસ્ફોટ જોવા મળ્યો હતો. તે ધૂમ્રપાન કરતી ફેક્ટરીઓ અને જ્વલનશીલ કાપડ મિલોમાં જ મૂડીવાદનો આપણો આધુનિક વિચાર - અને તેનો વિરોધ - સંપૂર્ણ રીતે ખીલવા લાગ્યો. 1776માં, સ્કોટિશ અર્થશાસ્ત્રી એડમ સ્મિથે તેમનો ગ્રંથ, એન ઈન્ક્વાયરી ઈન ધ નેચર એન્ડ કોઝ ઓફ ધ વેલ્થ ઓફ નેશન્સ પ્રકાશિત કર્યો , જેને આધુનિક મૂડીવાદના આધાર તરીકે ગણવામાં આવે છે. મૂલ્ય અને શ્રમ વિશેના તેમના કેટલાક વિશિષ્ટ વિચારો આધુનિક અર્થશાસ્ત્રીઓ કરતાં અલગ હોવા છતાં, સ્મિથને ઘણીવાર " મૂડીવાદના પિતા " કહેવામાં આવે છે.

મૂડીવાદી હોવાનો અર્થ શું છે?

વ્યક્તિગત મૂડીવાદીઓ સામાન્ય રીતે શ્રીમંત લોકો હોય છે જેમની પાસે વ્યવસાયમાં મોટી માત્રામાં મૂડી (પૈસા અથવા અન્ય નાણાકીય અસ્કયામતો)નું રોકાણ હોય છે, અને જેઓ મૂડીવાદની પ્રણાલીનો લાભ વધારે નફો કરીને અને તે રીતે તેમની સંપત્તિમાં વધારો કરે છે. મૂડીવાદી રાષ્ટ્ર મુક્ત બજાર દ્વારા પ્રભુત્વ ધરાવે છે, જે એક આર્થિક વ્યવસ્થા છે જેમાં કોર્પોરેશનો અને ખાનગી કંપનીઓ દ્વારા એકબીજા સાથે સ્પર્ધામાં ભાવ અને ઉત્પાદન બંને નક્કી કરવામાં આવે છે, અને ખાનગી મિલકત, આર્થિક વૃદ્ધિ, પસંદગીની સ્વતંત્રતા પર ભારે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, અને મર્યાદિત સરકારી હસ્તક્ષેપ. સામાન્ય રીતે, રાજકીય સ્પેક્ટ્રમની જમણી બાજુના લોકો મૂડીવાદી તરફી હોય છે; ડાબી બાજુના લોકો મૂડીવાદ વિરોધી છે.

મૂડીવાદ લોકો પર કેવી અસર કરે છે?

મૂડીવાદનો તમારા જીવન પર કેવો પ્રભાવ પડે છે તેના પર આધાર રાખે છે કે તમે કાર્યકર છો કે બોસ. જે કોઈ કંપનીની માલિકી ધરાવે છે અને અન્ય કામદારોને રોજગારી આપે છે તેના માટે મૂડીવાદનો અર્થ થઈ શકે છે: તમારી કંપની જેટલો વધુ નફો લાવે છે, તેટલા વધુ સંસાધનો તમારે તમારા કામદારો સાથે વહેંચવા પડશે, જે સૈદ્ધાંતિક રીતે દરેકના જીવનધોરણમાં સુધારો કરે છે. તે બધું પુરવઠા અને માંગના સિદ્ધાંત પર આધારિત છે , અને મૂડીવાદમાં, વપરાશ રાજા છે. સમસ્યા એ છે કે ઘણા મૂડીવાદી બોસ સંપત્તિની વહેંચણીમાં મહાન નથી, તેથી જ મૂડીવાદની મુખ્ય ટીકાઓમાંની એક એ છે કે તે સામાજિક અને આર્થિક બંને રીતે અસમાનતાનું એક વિશાળ પ્રેરક છે.

મૂડીવાદ એવી સ્થિતિ લે છે કે " લોભ સારો છે ," જે તેના સમર્થકો કહે છે કે તે એક સકારાત્મક બાબત છે - લોભ નફો લાવે છે અને નફો નવીનતા અને ઉત્પાદન વિકાસ તરફ દોરી જાય છે, જેનો અર્થ છે કે જેઓ તેને પરવડી શકે છે તેમના માટે વધુ પસંદગીઓ ઉપલબ્ધ છે. તેના વિરોધીઓ કહે છે કે મૂડીવાદ, સ્વભાવે, શોષણકારી છે, અને તે ક્રૂર રીતે વિભાજિત સમાજ તરફ દોરી જાય છે જે શ્રીમંતોના પાકીટને ચરબીયુક્ત બનાવવાની તરફેણમાં કામદાર વર્ગને કચડી નાખે છે. ઑક્યુપાય વોલ સ્ટ્રીટ ચળવળ, ઉદાહરણ તરીકે, "1%" સામે મૂડીવાદ વિરોધી વિરોધ તરીકે શરૂ થઈ - મૂડીવાદી વર્ગના ધનિકોમાં સૌથી ધનિક - અને પૂછવામાં આવ્યું કે શા માટે તેમને ચરબી અને ખુશ થવા દેવામાં આવે છે જ્યારે તમામ અમેરિકનોમાં 20% બાળકો ગરીબીમાં જીવે છે.

શા માટે લોકો મૂડીવાદને ટેકો આપે છે?

મૂડીવાદના સમર્થકો કેટલાક મુખ્ય મુદ્દાઓમાં માને છે : આર્થિક સ્વતંત્રતા રાજકીય સ્વતંત્રતા તરફ દોરી જાય છે અને ઉત્પાદનના રાજ્યની માલિકીની સાધનસામગ્રી ફેડરલ ઓવરરીચ અને સરમુખત્યારશાહી તરફ દોરી જાય છે. સમાજવાદ, સામ્યવાદ, અથવા અરાજકતાવાદ જેવા વિકલ્પો નિષ્ફળ જવા માટે વિનાશકારી છે એવો આગ્રહ રાખીને તેઓ તેને સમાજને સંગઠિત કરવાનો એકમાત્ર યોગ્ય માર્ગ તરીકે જુએ છે. ભૂતપૂર્વ બ્રિટિશ વડા પ્રધાન માર્ગારેટ થેચર, જેમના મૂડીવાદ તરફી વલણે બ્રિટિશ મજૂર વર્ગને બરબાદ કર્યો હોવાનું કહેવાય છે , એક વાર કહ્યું, "કોઈ વિકલ્પ નથી."

જ્યારે પર્યાવરણ અને આપણા ઘટતા કુદરતી સંસાધનો પર મૂડીવાદની નકારાત્મક અસરને ધ્યાનમાં લેવાનું કહેવામાં આવે છે, ત્યારે ઘણા કહે છે કે તે સંસાધનો માત્ર વધુ મૂલ્યવાન બનશે અને વધુ મૂડી ઉત્પન્ન કરવામાં સક્ષમ બનશે કારણ કે તે ઘટતા જશે. તેઓ એવું પણ માને છે કે કંપનીઓ વચ્ચેની સ્પર્ધા ઉત્પાદનોને વધુ સસ્તું બનાવીને ગ્રાહકોને લાભ આપે છે, અને મૂડીવાદનું કૂતરો-ખાય-કૂતરો વાતાવરણ લોકોને તેમના સપનાને સિદ્ધ કરવા માટે સખત મહેનત કરવા પ્રોત્સાહિત કરે છે. તેઓ અસમાનતા અને જુલમ વિશે મૂડી વિરોધીઓની ચિંતાઓને એમ કહીને ફગાવી દે તેવી શક્યતા છે કે શ્રીમંત લોકો સમૃદ્ધ છે કારણ કે તેઓ તેમના ગરીબ સમકક્ષો કરતાં વધુ ઉત્પાદક છે .

સામૂહિકને બદલે વ્યક્તિગત પર કેન્દ્રિય મહત્વ મૂકવું એ મૂડીવાદની ઉત્તમ ઓળખ છે અને તે " તમારા બુટસ્ટ્રેપ્સ દ્વારા તમારી જાતને ઉપર ખેંચો " કથાના કેન્દ્રમાં છે જે મૂડીવાદીઓને ખૂબ જ આકર્ષક લાગે છે.

લોકો મૂડીવાદનો વિરોધ કેમ કરે છે?

મૂડી-વિરોધીઓ મૂડીવાદને અમાનવીય, લોકશાહી-વિરોધી, બિનટકાઉ, ઊંડે શોષક પ્રણાલી તરીકે જુએ છે જેને તોડી પાડવી જોઈએ . તેઓ તેને લોકશાહી સાથે સ્વાભાવિક રીતે વિરોધાભાસ તરીકે જુએ છે કારણ કે કેવી રીતે મૂડીવાદી બોસ કાર્યસ્થળમાં કામદારો પર સત્તા ધરાવે છે અને હકીકત એ છે કે, વ્યક્તિ જેટલી વધુ મૂડી મેળવે છે, તેટલી વધુ સત્તા હોય છે. જર્મન સામ્યવાદી ફિલસૂફ અને અર્થશાસ્ત્રી કાર્લ માર્ક્સ તરીકે - કદાચ ઇતિહાસમાં મૂડીવાદના સૌથી પ્રસિદ્ધ વિરોધી , જેમણે આ શબ્દને લોકપ્રિય બનાવવામાં વ્યંગાત્મક રીતે પૂરતી મદદ કરી હતી - તેમના પુસ્તક કેપિટલ, વોલ્યુમ 1: મૂડીવાદી ઉત્પાદનનું જટિલ વિશ્લેષણ , "જેમ માણસ સંચાલિત થાય છે તે જ રીતે , ધર્મમાં, તેના પોતાના મગજના ઉત્પાદનો દ્વારા, તેથી, મૂડીવાદી ઉત્પાદનમાં, તે તેના પોતાના હાથના ઉત્પાદનો દ્વારા સંચાલિત થાય છે."

હાથના ઉત્પાદનો દ્વારા સંચાલિત થાય છે."

આવશ્યક મૂડીવાદ વિરોધી દલીલ એ છે કે " મૂડીવાદની ઓળખ એ પુષ્કળ પ્રમાણમાં ગરીબી છે." તેઓ કહે છે કે મજૂર વર્ગો પર ફરજ પાડવામાં આવેલ અપાર વેદના અને હિંસા, લોકો પર નફા પર નિર્દયી ભાર, વેતન ગુલામીનો ફેલાવો - જેમાં લોકો પાસે તેમની મજૂરી વેચવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી, જે આપણે દરેક ઉદ્યોગમાં ઝડપીથી જોઈએ છીએ. કોર્પોરેટ ઓફિસ વર્ક માટે ખોરાક - અને સામાજિક અલગતા.

માર્ક્સે કામદારોને અમાનવીય બનાવવાની સિસ્ટમની ક્ષમતા પર પણ ભાર મૂક્યો હતો, લખ્યું હતું કે ઉત્પાદકતાની મૂડીવાદી પદ્ધતિઓ "મજૂરને માણસના ટુકડામાં વિકૃત કરે છે, તેને મશીનના જોડાણના સ્તરે અધોગતિ કરે છે, તેના કામમાં રહેલા દરેક વશીકરણનો નાશ કરે છે અને તેને ફેરવે છે. ધિક્કારપાત્ર પરિશ્રમમાં." જેમ જેમ ઓટોમેશન અને જાહેર આરોગ્ય સંભાળના ધોવાણના ભયંકર ભયથી કામદાર વર્ગ પર વધુ દબાણ આવે છે, તેના વિરોધીઓ ચિંતા કરે છે કે મૂડીવાદની અન્ય દરેક વસ્તુ પર નફો મેળવવાની તરસનો અર્થ એ છે કે જેઓ તેમની મજૂરી વેચે છે તેઓ મૃત્યુ પામશે.

મૂડીવાદ અને સમાજવાદ વચ્ચે શું તફાવત છે?

મૂડીવાદ અને સમાજવાદને સામાન્ય રીતે ધ્રુવીય વિરોધી તરીકે જોવામાં આવે છે, અને બંનેમાંથી એક પ્રણાલીની ચર્ચાઓ ઘણીવાર અન્યના વિરોધમાં કરવામાં આવે છે . સમાજવાદનો આધુનિક વિચાર ગ્રીક ફિલસૂફ પ્લેટોમાં મૂળ ધરાવે છે પરંતુ 19મી સદીની શરૂઆતમાં કાર્લ માર્ક્સ અને ફ્રેડરિક એંગલ્સ જેવા જર્મન કટ્ટરપંથીઓમાં લોકપ્રિય રાજકીય વિચાર તરીકે ઉભરી આવ્યો હતો . સમાજવાદના ઘણા સ્વરૂપો છે, પરંતુ તેના મૂળમાં, સમાજવાદ એ એક આર્થિક વ્યવસ્થા છે જેમાં સમગ્ર સમુદાય - માત્ર બોસ અથવા ખાનગી કંપનીઓ જ નહીં - ઉત્પાદનના સાધનોને સમાન રીતે નિયંત્રિત કરે છે. તે ધારે છે કે લોકો સ્પર્ધાત્મકતાને બદલે કુદરતી રીતે સહકારી છે. સમાજવાદનું લક્ષ્યસામૂહિક રીતે નિર્ધારિત પરિમાણોના સમૂહ અનુસાર બધાના લાભ માટે લોકશાહી રીતે ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ દ્વારા ચલાવવામાં આવતો સમતાવાદી સમાજ છે; મૂડીવાદથી વિપરીત, ઉદ્યોગ અને ઉત્પાદન રાજ્ય દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે, અને ખાનગી મિલકતના સંપાદનને પ્રતિઉત્પાદક તરીકે જોવામાં આવે છે. સમાજવાદના મૂડીવાદી વિવેચકો માને છે કે સિસ્ટમ આર્થિક વિકાસને ધીમો પાડે છે, કામદારોની આળસને વળતર આપે છે અને વ્યક્તિગત અધિકારો અને મુક્ત અભિવ્યક્તિને દબાવી શકે છે.

assignment cbcs

નામ     : અંકિતા વાડોલિયા 

વિષય  : પત્રકારત્વ અને સમૂહ પ્રત્યાયન સત્ર 2

ટોપિક  : પ્રવર્તમાન જીવન શૈલી અને ગાંધી વિચાર  

નંબર   : 12205201 

જીવન શૈલી અને આધુનિકતાની ગાંધીની આલોચના 

બજારમુક્તિની દિશામાં

ઘણી વાર એવું બને છે કે ભારે શકવર્તી પરિવર્તનનાં પ્રારંભિક લક્ષણો આપણા રોજબરોજના વહેવાર-વર્તનમાં આવતા નાના ફેરફાર રૂપે જ દેખા દે છે. તેથી શરૂ-શરૂમાં તે ઝટ ધ્યાનમાં પણ આવતો નથી. આવા એક ભારે દૂરગામી પરિવર્તન તરફ ટોફલરે આપણું ધ્યાન દોર્યું છે. તેનાં પ્રારંભિક લક્ષણો છેલ્લા એકાદ દાયકાથી જોવા મળે છે.

આજે ઘણી બાબતમાં સ્વાવલંબન તરફનો ઝોક વધતો જાય છે. તમે જાતે જ તમારા દાક્તર બનો, તમારું બ્લડપ્રેશર માપી લો, સગર્ભાવસ્થા અંગેની તપાસ જાતે કરી લી - આવી આવી જાહેરાતો વધતી જાય છે. આ એક આવી રહેલા ભારે મોટા શકવર્તી પરિવર્તનનાં લક્ષણ છે.

પહેલા મોજા દરમ્યાન મોટા ભાગના લોકો પોતાને જોઈતી ઘણીખરી ચીજવસ્તુ જાતે જ ઉત્પન્ન કરી લેતા. તેઓ ન તો નર્યા ઉત્પાદક હતા, ન નર્યા ઉપભોક્તા. તેઓ ઉત્પાદક પણ હતા અને ઉપભોક્તા પણ, ટોફલરે બંને અંગ્રેજી શબ્દોને જોડીને નવો શબ્દ બનાવ્યો છે Prosumers. આપણે તેને “ ઉત્પાભોક્તા “ કહી શકીએ.

બીજા. મૌજા. દરમ્યાન ઔદ્યોગિક ક્રાંતિને પરિણામે ઉત્પાદન અને ઉપભોગ એ બંને પ્રક્રિયા એકદમ જુદી પડી ગઈ, “ જાત-ઉપયોગ માટેના ઉત્પાદન “ ને બદલે “ વિનિમય માટેના ઉત્પાદન ” નું પ્રમાણ ખૂબ વધતું ગયું. તથા માણસના અને સમાજના જીવનમાં વિનિમય માટેના એક તંત્રનો એટલે કે બજારનો પ્રવેશ થયો.

બીજી રીતે વિચારીએ તો એમ કહી શકાય કે આપણી આર્થિક પ્રવૃત્તિમાં બે ક્ષેત્ર છે. ક્ષેત્ર “અ”માં એવી પ્રવૃત્તિઓ અને કાર્યો આવે છે, જેનું કશું વળતર ચૂકવાતું નથી કે જેની કીમતની કશી ગણતરી થતી નથી. તે કામો માણસ પોતે પોતાના માટે, પોતાના કુટુંબ માટે, પોતાના સમાજ માટે સ્વેચ્છાએ વિના મૂ કરતો હોય છે. ક્ષેત્ર “બ”માં એવી પ્રવૃત્તિઓ, સેવાઓ, કામો વગેરે આવે છે જે વેચાણ માટે હોય છે. અને જે વિનિમયના તંત્રમાં એટલે કે બજારમાં પ્રવેશે છે. પહેલા મોજા દરમ્યાન ક્ષેત્ર “અ” બહુ જ વિશાળ હતું, જ્યારે ક્ષેત્ર "બ" સવ અલ્પ. પરંતુ બીજા મોજા દરમ્યાન સ્થિતિ બિલકુલ પલટાઈ ગઈ. ક્ષેત્ર "અ" તો એકદમ સંકોચાતું ચાલ્યું. અને ક્ષેત્ર “બ”નું પ્રમાણ એટલું બધું વધી ગયું કે બીજા મોજાના અર્થશાસ્ત્રીઓ ક્ષેત્ર “અ” નું અસ્તિત્વ સુદ્ધાં લગભગ ભુલી ગયા. અર્થતંત્રની વ્યાખ્યા જ એવી થઈ ગઈ કે જે ચીજવસ્તુ, સેવા કે કામ બજારમાં ન પ્રવેશે તેની તેમાં ગણના જ ન થાય. “ઉત્પાભોક્તા" અર્થતંત્રમાંથી અદ્દેશ્ય થઈ ગયો.

આનો અર્થ એ થયો કે સ્ત્રીઓ દ્વારા થતું ઘરકામ, બાળઉછેર વગેરે બધું "બિન-આર્થિક" ગણીને કાઢી નાંખવામાં આવ્યું.

માણસ જે કાંઈ ક્ષેત્ર “અ”માં કરતો હોય તે અર્થતંત્રની બહારનું ગણાયું. વાસ્તવમાં ક્ષેત્ર “અ” અને ક્ષેત્ર “બ” બંને એકબીજા ઉપર આધારિત છે. ક્ષેત્ર “અ”માં બાળ-ઉછેર વગેરે કામ બરાબર ન ચાલતું હોય તો ક્ષેત્ર "બ"નું બધું કામ ની જ શી રીતે શકે ? બંને ક્ષેત્રનું એકદમ જુદું જુદું અસ્તિત્વ સંભવી જ નથી શકતું.

ટોફલરનું કહેવું છે કે હવે ત્રીજા મોજાના પ્રભાવ હેઠળ આ સ્થિતિ બદલાતી જાય છે. ક્ષેત્ર “અ” અને ક્ષેત્ર “બ” વચ્ચેની, ઉત્પાદક અને ઉપભોક્તા વચ્ચેની ભેદરેખા હવે ભૂંસાતી જાય છે, બને તેટલાં કામો જાતે કરી લેવા તરફ વલણ વધતું જાય છે. નિષ્ણાતો પરની આસ્થા ઘટતી જાય છે. અને એમના વિના ચલાવી લેવા તરફ ઝોક છે, માણસ હવે માત્ર નિષ્ક્રિય ઉપભોક્તા રહેવા નથી માગતો, તે સક્રિય “ઉત્પાભોક્તા" બનવા ઇચ્છે છે. તેથી વધુ ને વધુ પ્રવૃત્તિ ક્ષેત્ર "બ"માંથી કાઢીને ક્ષેત્ર "અ" માં લઈ જવાનું વલણ છે.

આજનું સૂત્ર છે : જાતે કરી લો ! ૧૯૫૬માં અમેરિકન ટેલિફોન કંપનીએ નવી ઇલેક્ટ્રોનિક ટેકનોલોજી દાખલ કરીને લાંબા અંતરના કોલ માટે પણ ડિરેકટડાયલની પદ્ધતિ શરૂ કરી. આજે હવે મોટા ભાગના દરિયાપારના કોલ પણ ડિરેકટ-ડાયલીંગથી કરવાનું શકય બન્યું છે. ૧૯૭૪માં અમેરિકામાં માત્ર ૮ ટકા ગેસ સ્ટેશનો એવાં હતાં જ્યાં ગ્રાહકો પોતાના વાહનમાં ગેસોલીન જાતે ભરી લેતા. પણ ૧૯૭૭ સુધીમાં એવો ગેસ સ્ટેશનોની સંખ્યા ૫૦ ટકા જેટલી થઈ ગઈ. ઈલેકટ્રોનિક બેન્કિંગની પદ્ધતિ દાખલ થવાથી અગાઉ બેન્કના કર્મચારીઓ દ્વારા થતાં અનેક કામો ગ્રાહકો જાતે કરી લે છે. રેફ્રીજરેટરી વગેરેના રીપેરિંગ માટે મિકેનિકની જરૂર ન પડે, પરંતુ ટેલિફોન ઉપર તમને જરૂરી સૂચના અને માર્ગદર્શન મળે અને તે પ્રમાણે તમે જાતે મરામત કરી શકો એવું ગોઠવાતું જાય છે. ૧૯૭૪-૭૬ના ગાળામાં મકાન બાંધકામ અને રીપેર માટેની માલસામગ્રીમાંથી ૫૦ ટકા કરતાં વધારે સામગ્રી કોન્ટ્રકટરોએ નહીં, મકાનમાલિકોએ જાતે ખરીદી.

ટૂંકમાં, અગાઉ નિષ્ણાતો ઉપર અને બીજાઓ ઉપર બધું છોડાતું તેને બદલે હવે બની શકે તેટલું જાતે કરી લેવાય છે. અગાઉ જાતે કામ કરવું નીચું ગણાતું આજે જાતે કામ કરવામાં ગૌરવ મનાય છે. આનાં ઘણાં કારણો છે – વધતી જતી મોંઘવારી, કારીગરોની ભારે ખેંચ, માણસોને પોતાને મળતી ઘણી ફૂરસદ વગેરે. પરિણામે ક્ષેત્ર “અ”નો વ્યાપ ફરી વધતો જાય છે.

આની સાથે જ ઉત્પાદનની પ્રક્રિયામાં પણ ઉપભોક્તાને વધુ ને વધુ સામેલ કરતા જવાનું વલણ છે. ઉત્પાદકો ગ્રાહકોની જરૂરિયાતો અને અનુકૂળતા મુજબ પોતાની ઉત્પાદન પ્રક્રિયાને ગોઠવવા તત્પર બનતા જાય છે. આમ. ઉત્પાદક અને ઉપભોક્તા વચ્ચેનું અંતર ઓછું થતું જાય છે.

આ બધી પ્રક્રિયાની સૌથી વધુ અસર બજાર ઉપર થશે. બજારનો કાયાકલ્પ થશે. બજારને મૂડીવાદ કે સમાજવાદ સાથે કોઈ સંબંધ નથી. નાખોરી વિનાનું તેમ જ વસ્તુ-વિનિમય પર આધારિત બજાર પણ હોઈ શકે. પરંતુ હવે આપણા જીવનમાંના બજારના સ્થાનમાં ધરમૂળથી ફરક પડી જશે. બજારને સાવ તો નહીં કાઢી નાખી શકાય, કેમ કે આપણે અગાઉની જેમ પૂરેપૂરા સ્વાવલંબી નહીં બની શકીએ. તેમ છતાં હવે બજારના સ્વરૂપમાં ભારે ફરક પડી જશે. તથા ક્ષેત્ર "અ" અને ક્ષેત્ર "બ" વચ્ચેના સંબંધના સ્વરૂપમાંયે ભારે ફરક પડશે. “ઉત્પાભોક્તાની ભૂમિકા વધતી જશે. ઉચ્ચ પ્રકારની નવી નવી ટેકનોલોજીની તેમાં મદદ મળશે. ઘણી પ્રવૃત્તિઓ બજારના ક્ષેત્રની બહાર નીકળીજશે. બજારનું નવું સ્વરૂપ કેવું હશે તે તો હજી ચોક્કસ કહી શકાય તેમ નથી. પરંતુ પહેલા અને બીજા મોજાના સમન્વરૂપ તે હશે.

આ તેમ જ આ અગાઉ જે બધાં પિરવતનોની વાત આપણે કરી છે તેને એકીસાથે સમગ્ર રીતે જોઈએ તો જણાશે કે આજે હવે એક નવી કાર્યરીલી અને વનીલી પાંગરી રહ છે. તેનાં કેટલાંક લક્ષણો નોંધી શકાય તેમ છે.

પૂરો સમયે કામ કરનારાની સંખ્યા ઘટતી જાય છે. વધુ ને વધુ લોકો પાર્ટ-ટાઈમ કામ કરવાનું પસંદ કરે છે. રોજના કામના કલાકો પણ ઘટતા જાય છે. વરસે સામાન્ય રીતે ૧૬૦૦ થી ૧૮૦૦ કલાકની સરેરાશ ગણાય છે. કેટલાક વચ્ચે વચ્ચે ૬ મહિનાની કે ૧૨ મહિનાની છુટ્ટી લઈ લે છે. અને તે સમયે પોતાની વિવિધ રસ-રુચિ સંતોષવા પાછળ ગાળે છે.

માણસ વધુ ને વધુ સમય પોતાનું કામ જાતે કરવા પાછળ આપતો જાય છે. આને લીધે કામ અને ફુરસદ વિશેના આપણા અત્યાર સુધીના ખ્યાલો જ સમૂળગા બદલાઈ જશે. ફુરસદનો વધુ ને વધુ સમય પોતાનું કામ જાતે કરવામાં જતો જશે તેમ કામ અને કુરસદ વચ્ચેનો ભેદ ભૂંસાતો જશે. હવે સવાલ મુખ્યત્વે કામ વિરુદ્ધ ક્રૂસાનો નથી, પરંતુ ક્ષેત્ર "બ" માટે વળતર લઇને કેટલું કામ કરવું અને કોલ "અ" માટે વિનામૂલ્યે સ્વેચ્છાએ પોતાના આયોજન અને પોતાના સંચાલન અનુસાર કેટલું કામ કરવું તે છે.

બીજા મોજાની શરૂઆતમાં એવું બનતું કે ઘણા લોકો થોડો વખત પોતાના ખેતર ઉપર અને થોડો વખત કારખાના-અૉફિસ વગેરેમાં કામ કરતા. થોડે જાતે ઉત્પન્ન કરી લે. થોડું બજારમાંથી ખરીદે. આજે હવે ઊંચી. ટેકનોલોજીના સ્તરે ફરી આવું શક્ય બનશે. આપણે એક નવી પેઢીની કલ્પના કરી શકીએ તેમ છીએ, જે પાર્ટટાઈમ કામ કરતી હશે. પોતાના હાથ-પગ ચલાવવા આતુર હશે, સસ્તી અદ્યતન ટેકનોલોજીથી સજ્જ હશે, અડધી બજારમાં હશે અને અડધી બજારની બહાર હશે. વચ્ચે વચ્ચે કામ કરતી હશે અને વચ્ચે વચ્ચે છુટ્ટી ભોગવતી હશે, આજ કરતાં થોડું ઓછું કમાતી હરી પણ પોતાનાં ઘણાં કામો જાતે કરી લઈને આની પૂર્તિ કરી લેતી હો આમ, ઘણા માણસો બજારના સકંજામાંથી મુક્ત થઈ શકશે. જાત-ઉપયોગ માટે થતા ઉત્પાદનનું પ્રમાણ પણ વધતું જશે. તેને માટે જરૂરી એવી ટેક્નોલોજી, સાધન-સામગ્રી વગેરે જેમ જેમ દરેકને ઉપલબ્ધ થતી જશે તેમ તેમ આ પ્રયિા ત્વરિત બનીઆ રીતે વધારે વિવિધતાભરી, ઓછી કંટાળાજનક, માણસને વધારે સનાત્મક સંતોષ આપતી, બજાર ઉપર ઓછી નિર્ભર એવી નવી કાર્યશૈલી અને જીવનશૈલી આજે પાંગરી રહી છે. જાતઉપયોગ માટે ઉત્પાદન અને બજાર મારફ્ત વિનિમય માટે ઉત્પાદન વચ્ચે એક સમતુલા ઊભી થશે. આ નવી જીવનશૈલીનું અંતિમ સ્વરૂપ કેવું હશે તે કહેવું અત્યારે મુશ્કેલ છે,

આજે હવે પહેલોની જેમ દિલ દઈને સખત કામ કરવા કોઈ તૈયાર થતુ નથી. એવો અફસોસ વારે ઘડીએ હમણાં વ્યક્ત થતો હોય છે. પ્રોટેસ્ટન્ટ કર્મનીતિશાસ્ત્રનો વળતી પાણી થયું છે. ઔદ્યોગિક ક્રાંતિએ ઊભો કરેલ સખત કામ માટેનો લોકાચાર હવે ઓસરતો જાય છે. કોઈને મહેનત જ કરવી નથી, એવી ફરિયાદ બધે સંભળાય છે.

તેમ છતાં જોવા એમ મળે છે કે પોતાની નોકરીમાં જેઓ સખત કામ કરવામાં આનાકાની કરે છે, એના એ જ લોકો નોકરી બહાર ઘણી વાર અનેક પ્રકારની ભારે મહેનત રાશીથી કરતા હોય છે. દા.ત. પોતાના બાથરૂમમાં જાતે ટાઈલ્સ બેસાડવી, ગાલીચા વણવા, રાજકીય ચળવળમાં ભાગ લેવો, બાગમાં શાકભાજી વગેરે ઉગાડવાં, કાંઈક લેખનકાર્ય કરવું વગેરે. ત્યારે શું એમ સમજવું કે અગાઉ ક્ષેત્ર “બ”નો વધુ ને વધુ વિસ્તાર કર્યે જવાની જે પ્રેરણા હતી તે હવે ક્ષેત્ર “અ”નો વિસ્તાર કર્યો જવા તરફ વળી છે ?

બીજું મોજું પોતાની સાથે કેવળ વરાળયંત્ર અને યાંત્રિક શાળા જ નહોતું લાગ્યું તેણે માણસના વ્યક્તિત્વમાં અને ચારિત્રમાંયે જબ્બર પરિવર્તન આણેલું. તેવી જ રીતે આજે ત્રીજા મોજાના પ્રભાવ હેઠળ પણ માણસના વ્યક્તિત્વને ભારે અસર કરતું નવું પરિવર્તન આવી રહ્યું છે.

એક નવું અર્થશાસ્ત્ર પણ પાંગરશે. આજનું અર્થશાસ્ત્ર આજની ઝડપથી પરિવર્તન પામતી વાસ્તવિકતાઓથી પાછળ પડી ગયું છે. તેથી આજે તે કર્ય સમજાવી શકતું નથી. નવા અર્થશાસ્ત્ર ક્ષેત્ર "એ'ની ગતિવિધ ઉપર પણ ધ્યાન આપવું પડશે. આજની જેમ તે ક્ષેત્રની ઉપેક્ષા કર્યું નહીં ચાલે, ક્ષેત્ર “માં પણ ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓનું (ભલે ને પોતાને માટે) ઉત્પાદન થાય છે તે હકીકતની સ્વીકાર કરવી પડશે, અને તેથી માત્ર ક્ષેત્ર “બ”ને જ નહીં. ક્ષેત્ર “અ” ને પણ આવરી લે એવું અર્થશાસ્ત્ર વિકસાવવું પડશે.

ઉત્પાદન-ખર્ચમાં આજે આપણે કેટલીક ચોખ્ખી દેખાતી બાબતોનો તો સમાવેશ કરીએ છીએ, પણ બીજી કેટલીક સ્પષ્ટ ન દેખાતી હોય એવી બાબતોપન્ન ઉત્પાદન-ખર્ચ પર અસર કરતી હોય છે, તે ઝટ ધ્યાનમાં આવતું નથી. દા.ત. નશાખોરી, ગેરહાજરી, માનસિક અસ્વસ્થતા, વ્યગ્રતા વગેરેનો બોજ પણ ઉત્પાદન ઉપર પડે જ છે. એટલે માણસ જો સ્વસ્થ બનશે, તો તેની અસર તેના કામ ઉપર અને અર્થતંત્ર ઉપર પણ પડશે જ.